Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında dinlenme, yemek, çay ve sigara gibi ihtiyaçlar için verilen molalara ara dinlenme süreleri adı verilir ve ara dinlenmesi çalışma süresinden sayılmaz. Yani günlük ve haftalık çalışma süreleri hesaplanırken mola sürelerini düşmek gerekir. Örneğin haftanın beş günü günde 8,5 saat işyerinde duran ve günde bir saat mola kullanan bir işçinin günlük çalışma süresi 7,5 saat ve haftalık çalışma süresi 45 saat olur.
Ara Dinlenme Sürelerinin Nasıl ve Ne Zaman Kullanılacağını Kim Belirler?
Ara dinlenmesinin ne zaman kullanılacağı işverenin yönetim hakkıyla ilişkili olduğundan işveren tarafından belirlenir. Ancak molaların kullanılacağı zaman amacına uygun olarak belirlenmelidir. Örneğin çalışmanın başında ya da sonunda mola kullandırılamaz.
İşyerinde çalışan tüm işçilerin aynı anda ara dinlenme kullanması mümkün olmakla birlikte zorunlu değildir. İşveren bir plan dâhilinde sırayla işçileri dinlendirebilir.
İşçiler mola sürelerinde tamamen serbesttir. Bu süreler işyerinde geçirilebileceği gibi işyeri dışında da geçirilebilir. Ancak işçiler mola saatlerinde çalışmaya zorlanamaz. Bu sürelerde işçiler çalışmışsa ara dinlenmesi kullandırılmamış sayılır.
Yargıtay 9. H.D. 17.11.2008 Tarih, 2007/35281 Esas ve 2008/30985 Karar.
“Ara dinlenme süreleri kural olarak aralıksız olarak kullandırılır. Ara dinlenmesinin kullandırılması zorunlu ise de, bunun kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkıyla ilgilidir. İşçilerin tamamı aynı anda ara dinlenme zamanını kullanılabileceği gibi, belli bir plan dahilinde sırayla kullanmaları da mümkündür. Ancak ara dinlenme süresinin, işe, ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle erken bırakma şeklinde kullandırılması doğru olmaz. Ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun kullandırılması gerekir.”
Ara Dinlenmeler En Az Ne Kadar Olmalıdır?
İş Kanununda mola süreleri günlük çalışma süresine göre kademeli olarak belirlemiştir. Ancak günde 11 saatin üzerinde çalışmak yasak olduğu için 11 saatten fazla süren işlerde mola sürelerinin ne kadar olacağı ile ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Bu nedenle 11 saatten fazla süren işlerde mola sürelerinin ne kadar olacağı Yargıtay kararlarıyla düzenlenmiştir. İş Kanununa ve Yargıtay kararlarına göre mola süreleri en az aşağıdaki gibi olmalıdır.
- 4 saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika
- 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) işlerde yarım saat
- 7,5 saatten fazla ve 11 saate kadar olan işlerde (11 saat dahil) 1 saat
- 11 saatten fazla süren işlerde 1,5 saat
11 saatten fazla süren işlerde ara dinlenme sürelerinin işin niteliğine göre 1,5 saatten daha fazla olması gerektiği yönünde de kararlar verilebilmektedir. Hatta Yargıtay 24 saatlik çalışma yapılan işlerde 10 saate kadar ara dinlenmesi kullanılabileceğini kabul etmektedir.
Yargıtay içtihatlarında; bir işçinin hiç ara dinlenmesi kullanmadan çalışmasının hayatın olağan akışına aykırı olduğu, tanık beyanlarına göre ara dinlenmesi kullanılmadan fazla çalışma ücreti hesaplanamayacağı ve işçinin en az kanunda belirtilen sürelerde ara dinlenmesi kullandığının kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Yargıtay 9. H.D. 08.11.2023 Tarih, 2023/17051 Esas ve 2023/16992 Karar.
“Somut uyuşmazlıkta; Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda, davacının yaz döneminde haftanın 6 günü 08.00-19.00 saatleri arasında 1,5 saat ara dinlenme ile haftalık 12 saat fazla çalıştığının kabulü ile hesaplama yapıldığı anlaşılmaktadır. Yukarıdaki açıklamalar dikkate alındığında, davacının günlük 11 saat çalışma süresinden 1 saat yasal ara dinlenme süresinin düşülmesi gerekirken dosyada aksini gösterir bir delil bulunmamasına rağmen 1,5 saat ara dinlenme süresi düşülerek sonuca gidilmesi hatalıdır.”
Yargıtay 9. H.D. 14.03.2023 Tarih, 2023/273 Esas ve 2023/3904 Karar.
“4. Somut olayda dosya kapsamına göre yukarıdaki açıklama ve ilkeler çerçevesinde davacının 16.00-08.00 saatleri arasında 16 saatlik çalışmasından iki saat ara dinlenme süresi düşülerek fiilen 14 saat çalıştığı kabulü ile fazla çalışma ücretinin hesaplanması gerekirken…”
Yargıtay 9. H.D. 21.01.2021 Tarih, 2016/28477 Esas ve 2021/1963 Karar.
“24 saatlik çalışmada işçinin uyku ihtiyacını giderdiğinin tespiti halinde 10 saat ara dinlenmesi yaptığı kabul edilerek sonuca gidilmelidir.”
Yargıtay 22. H.D. 04.07.2019 Tarih, 2016/13269 Esas ve 2019/15118 Karar.
“Somut olayda, her ne kadar hükme esas alınan bilirkişi raporunda, tanık anlatımlarına dayanılarak davacının ara dinlenme yapmadan çalıştığı kabul edilerek fazla mesai alacağı belirlenmişse de; işçinin ara dinlenme yapmadan çalışması hayatın olağan akışına aykırı olup, yukarıda belirtilen açıklamalar doğrultusunda ara dinlenme süresi düşülerek fazla mesainin hesaplanması gerekirken yazılı şekilde sonuca gidilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”
Ara Dinlenmeler En Fazla Kaç Saat Olabilir?
Kanunda belirtilen ara dinlenmeleri en az olup bu sürelerin arttırılması mümkündür. Ancak ara dinlenmeleri, iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak, 24 saat içinde kesintisiz 12 saat dinlenme süresi dikkate alınarak düzenlenir. Yani işçi günlük çalışma süresi bittikten sonra 12 saat dinlenmeden bir sonraki gün çalıştırılamaz. Bu hükmün getirilmesinin en önemli nedeni uzun mola saatlerinin işçilerin sosyal yaşantılarına zarar vermesidir. Bunun en yaygın örneği turizm sektöründeki antraklı çalışmalardır.
Örnek: Haftanın altı günü 08:00 – 21:00 saatleri arasında 12:00 – 17:30 saatleri arasında mola kullanarak çalışan bir işçi fiili olarak haftada 45 saat çalışmasına rağmen yirmidört saat içinde oniki saat dinlenememektedir. Bu nedenle söz konusu çalışma iş mevzuatına aykırıdır. Söz konusu işçi bir sonraki gün 08:00’de gelerek çalışmaya devam edecekse bu işçinin çalışma süresi bitimi en geç 20:00 olacak şekilde belirlenmelidir.
Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca posta değişimlerinde işçilerin sürekli olarak en az 11 saat dinlendirilmesi gerekir. Ara dinlenme süreleri belirlenirken bu hükmün de göz önünde bulundurulması gerekir.
Çocuk ve Genç İşçilerin Ara Dinlenme Süreleri Ne Kadar Olmalıdır?
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca çocuk ve genç işçilerin ara dinlenme süreleri diğer işçilerden farklıdır. Yönetmeliğe göre çocuk ve genç işçilerin mola süreleri en az aşağıdaki gibi olmalıdır:
- 2 saatten fazla 4 saatten az süren işlerde otuz dakika
- 4 saatten 7,5 saate kadar olan işlerde 1 saat
Çocuk ve genç işçilerin 7,5 saatten fazla çalıştırılması yasak olduğundan 7,5 saatten fazla çalışma yapılması durumunda ara dinlenmesinin ne kadar olacağı düzenlenmemiştir. Ayrıca çocuk ve genç işçilerin ara dinlenme sürelerinin 24 saatlik zaman diliminde, kesintisiz 14 saat dinlenme süresi dikkate alınarak belirlenmesi gerekmektedir.
Örnek: Akşam 19:00’da çalışması sona eren çocuk işçinin bir sonraki gün çalışma süresi 09:00’dan önce başlayamaz.
İş Başmüfettişi
Ayrıntılı bilgi için Hakkımda bölümünü inceleyebilirsiniz.
