İş Kanununun 15. maddesine göre; iş sözleşmelerine en çok iki ay süreli deneme kaydı konulabilir ve bu süre toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar arttırılabilir. Deneme süresi içinde işçi veya işveren bildirim sürelerine uymaksızın iş sözleşmesini tazminatsız olarak feshedebilir. Deneme süresinin geçerli olması için iş sözleşmesinde açık bir hüküm bulunması gerekir.
Deneme süresinin içindeyken iş akdi yürürlükte olduğundan işçi diğer işçilerin yararlandığı ücret ve diğer haklardan yararlanır. Bu kapsamda işçi;
- Sigorta, ücret, fazla çalışma vb haklardan yararlanılır.
- Sendikaya üye olunabilir.
- Toplu iş sözleşmesinden yararlanılabilir.
- Greve katılabilir.
- Sendikal nedenle işe iade davası açılabilir.
- Deneme döneminde geçen süreler kıdemden sayılır.
- Hastalık ve grev gibi iş sözleşmesinin askıda olduğu hallerde süre işlemeye devam eder.
Yargıtay 9. H.D. 03.06.2013 Tarih, 2011/17043 Esas ve 2013/16871 Karar.
“Deneme süreli iş sözleşmesinin en önemli özelliği, tarafların deneme süresi içinde bildirim öneline uymaksızın ve tazminatsız olarak iş sözleşmesini feshedebilmeleridir. Bunun dışında iş sözleşmesinin türünün, deneme süresi içinde deneme süreli iş sözleşmesi, süresinin bitiminde ise kesinleşmiş iş sözleşmesi olarak ayrılması mümkün değildir. Deneme süresi kaydını içeren başlangıçtan itibaren tek bir iş sözleşmesi söz konusudur. İlerde hesaplanacak olan kıdem süresi bakımından deneme süresi de dikkate alınacaktır. Deneme süresi içinde taraflar sözleşmeden doğan borçlarını yerine getirmekle yükümlüdürler. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. Bunun dışında bir iş karşılığı olmaksızın hafta tatili, bayram ve genel tatil ücretine hak kazanılır. Maddede işçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer haklarının saklı olduğu belirtilmişse de bu hüküm geniş yorumlanmalıdır. Deneme süresi içinde işçinin sigorta priminin ödenmesi gerekir. İşçi deneme süresi içinde sendikaya üye olabilir, toplu iş sözleşmesinden yararlanır, grev hakkını kullanabilir. Deneme süresi içinde işverenin fesih hakkı da sınırsız değildir. Deneme süresi içinde olsa dahi, sendikal nedenle işçinin iş sözleşmesinin feshi korunmamalıdır. Başka bir anlatımla deneme süresi içinde sendikal nedenlerle işçinin iş sözleşmesinin feshi halinde işçinin sendikal tazminat talep etme hakkı vardır.”
Deneme Döneminde İhbar Süresi Ve İhbar Tazminatı Ortaya Çıkar mı?
İş sözleşmelerine deneme kaydı konulmasının amacı taraflara birbirlerini tanıyarak işe ve işyerine uygunluklarını görebilecekleri bir süre tanınmasıdır. Deneme süresinin içindeyken beklentileri karşılanmayan işçi veya işveren bildirim sürelerine uymaksızın iş akdini feshedebilir. Bildirim süresi tanınmadan iş akdi feshedilebildiğinden deneme dönemi içinde iş akdi feshedilen tarafların ihbar tazminatı talep etme hakkı yoktur.
Yargıtay 9. H.D. 09.11.2020 Tarih, 2016/31668 Esas ve 2020/15370 Karar.
“Ancak deneme süreli iş sözleşmesinde karşı tarafa bildirim öneli tanınmasına gerek yoktur.”
Yargıtay 9. H.D. 30.06.2011 Tarih, 2009/16980 Esas ve 2011/19788 Karar.
“Deneme süreli iş sözleşmesinin en önemli özelliği, tarafların deneme süresi içinde bildirim süresine uymaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilmelerinin olanaklı oluşudur…Somut olayda; taraflar arasında imzalanan iş akdinin 2.5.2006 – 27.5.2006 tarihleri arasında geçerli olmak üzere düzenlendiği, deneme süresinin 2 ay olarak belirtildiği ve 3 üncü maddesinde sözleşmenin bitiş tarihinde iş akdinin herhangi bir bildirilme gerek olmaksızın sona ereceğinin düzenlendiği anlaşılmaktadır. Davalı işveren tarafından iş akdinin deneme süresi sonunda feshedildiği anlaşıldığından, davacının ihbar tazminatına isteminin reddine karar verilmesi gerekirken kabulü yönünde hüküm kurulması hatalıdır.”
Deneme Süresinde Sendikaya Üye Olunabilir Mi?
Uygulamada yeni işe giren işçilere deneme süresinin sonunda sendikaya üye olarak toplu iş sözleşmesinden yararlanabilecekleri şeklinde bilgilendirmeler yapılmakta olup bu bilginin herhangi bir yasal dayanağı yoktur.
Deneme döneminde iş akdi yürürlükte olduğundan işçiler diğer işçilerin yararlandığı ücret ve diğer haklardan yararlanır. Aynı zamanda işçi deneme süresindeyken sendikaya üye olarak toplu iş sözleşmesinden ve grev gibi sendikal haklardan yararlanır.
Deneme döneminde sendikaya üye olduğu için iş akdi feshedilen işçiler sendikal nedenle işe iade davası açarak işe iadeyi ve bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminatı talep edebilirler.
Yargıtay 9. H.D. 09.10.2013 Tarih, 2011/29945 Esas ve 2013/25574 Karar.
“Deneme süresinde çalışan bir işçiye yasalarca toplu iş sözleşmesinden yararlanma hakkı, grev hakkı, sendikaya üye olma hakkı verilirken onu koruyucu normlardan yararlandırmamak mümkün değildir…Dosya içinde taraflar arasında iki ay deneme kaydı ile iş sözleşmesi yapıldığına dair hizmet akdi bulunmaktadır. O halde, iş sözleşmesi deneme süreli kabul edilse bile, tazminatsız ve bildirimsiz feshetme yetkisi sendikal hakları ortadan kaldırmayacağından, davacının sendikal nedenle fesih iddiası üzerinde durulmalıdır. Mahkemece yapılacak iş, tarafların delileri toplanarak sendikal tazminat isteminin şartlarının oluşup oluşmadığı değerlendirmektir.”
İşyerinde Daha Önce Çalışan İşçiyle Deneme Süreli İş Sözleşmesi Yapılabilir Mi?
Deneme süresinin esas amacı tarafların birbirlerini tanımalarına imkân vermektir. Ancak uzun yıllar aynı işyerinde çalışan bir işçiyle deneme süreli iş sözleşmesi imzalanması deneme süreli iş sözleşmesi hakkının kötüye kullanıldığı anlamına gelir. Yargıtay içtihatlarında, daha önce çalıştığı işyerine tekrar giren bir işçiyle imzalan iş sözleşmesindeki deneme kaydının geçersiz olacağı belirtilmiştir. Ancak işyerindeki teknolojinin ve üretim şeklinin değişmesi gibi durumlarda eski bir işçiyle yapılan iş sözleşmesinde yer alan deneme kaydının sırf işçinin daha önce aynı işyerinde çalışması nedeniyle geçersiz sayılması doğru olmayacaktır. Bu nedenle deneme süresinin geçerliliğini her olayda ayrıca değerlendirmek gerekir.
Yargıtay 9. H.D. 03.06.2013 Tarih, 2011/17043 Esas ve 2013/16871 Karar.
“Deneme süreli iş sözleşmesi yapma hakkının kötüye kullanıldığı durumlarda, deneme süreli iş sözleşmesinin varlığından söz edilemez. Deneme süresi, işçi ve işverene sözleşmeden daha kolay bir şekilde dönme imkânı sağlamaktadır. Amaç tarafların birbirlerini tanımalarıdır. Ancak salt işçinin haklarını ortadan kaldırmak için bu yola gidilmesi halinde, yasal bir hakkın kötüye kullanımından söz edilir. İşverenin işyerinde yıllarca çalışmış bir işçisiyle aynı işte çalışması için deneme süresi öngören yeni bir sözleşme yapması buna örnek olarak verilebilir. Yine, işverenin sürekli olarak 2 şer aylık deneme süresi öngörülerek işçi çalıştırması ve bunun genel bir uygulama halini alması durumunda kötüniyetin varlığından söz edilebilir. İşçinin aynı işverene ait işyerinde çalışırken veya daha önce çalıştığı işyerine ikinci kez işe girişinde öngörülen deneme kaydı geçersizdir.”
İş Başmüfettişi
Ayrıntılı bilgi için Hakkımda bölümünü inceleyebilirsiniz.
